Baju Melayu bukan sekadar pakaian — ia adalah lambang warisan, identiti, dan evolusi budaya masyarakat Melayu yang terus bertahan sejak zaman Kesultanan Melaka hingga hari ini. Walaupun berdepan arus moden dan globalisasi, baju tradisional ini kekal relevan dan sentiasa hadir dalam majlis rasmi, sambutan perayaan, serta peristiwa penting negara.
Artikel ini menyelusuri sejarah, kepelbagaian gaya, dan simbolisme di sebalik busana agung lelaki Melayu ini.
Asal Usul Diraja: Dari Istana Melaka ke Rakyat Jelata
Baju Melayu dipercayai mula dipakai secara rasmi semasa pemerintahan Sultan Muhammad Shah di Melaka pada abad ke-15. Baginda menitahkan agar rakyat berpakaian berbeza daripada pedagang Arab dan India, lalu memperkenalkan etika berpakaian yang menepati nilai Islam.
Ketika zaman Sultan Mansur Shah, pengaruh Islam memperkukuh identiti pakaian Melayu. Temenggung Tun Hassan memperkenalkan gaya baju yang lebih longgar, berlengan panjang dan berpotongan labuh — rekaan yang dianggap menutup aurat dengan sempurna, sesuai dengan semangat agama dan budaya.
Baju Kurung atau Baju Melayu?
Istilah asal yang digunakan ialah baju kurung — membawa maksud pakaian yang menutup atau melindungi tubuh. Namun dalam penggunaan moden di Malaysia, 'baju kurung' kini merujuk kepada pakaian wanita, manakala 'baju Melayu' digunakan khusus untuk pakaian lelaki.
Evolusi Gaya: Dari Teluk Belanga ke Cekak Musang
Dua gaya utama baju Melayu yang dikenali hari ini ialah Teluk Belanga dan Cekak Musang.
Teluk Belanga diperkenalkan semasa pemerintahan Sultan Abu Bakar di Johor, dengan ciri khas leher bulat dan jahitan tulang belut serta satu butang tunggal. Ia dikenali kerana kesederhanaan dan bentuknya yang lebih longgar.
Cekak Musang pula menampilkan kolar tinggi dengan lima butang — dua di kolar dan tiga di dada. Gaya ini lebih formal, dan menjadi pilihan rasmi di peringkat kebangsaan termasuk di Brunei dan Malaysia.
Samping, Songkok dan Simbol Status
Pakaian lengkap Baju Melayu terdiri daripada baju, seluar, kain samping, dan songkok. Gaya pemakaian samping turut mempunyai dua versi: dagang dalam (di bawah baju) dan dagang luar (di atas baju). Suatu ketika dahulu, dagang luar hanya dikhaskan untuk golongan bangsawan, namun kini ia dinikmati oleh semua lapisan masyarakat.
Songkok pula menjadi simbol rasmi lelaki Melayu, khususnya dalam majlis rasmi dan keagamaan. Di sesetengah negeri, ia menggantikan tanjak sebagai penutup kepala dalam acara kenegaraan.
Daripada Istiadat Istana ke Acara Harian
Hari ini, Baju Melayu tidak hanya dipakai semasa Aidilfitri atau majlis perkahwinan. Ia menjadi pakaian rasmi untuk penjawat awam pada hari Jumaat, dipakai oleh pelajar sekolah semasa sambutan tertentu, dan menjadi uniform rasmi bagi Angkatan Tentera Malaysia serta Polis Diraja Malaysia dalam versi istiadat mereka.
Di peringkat antarabangsa, duta-duta Malaysia turut memakai Baju Melayu hitam lengkap bersamping dan songkok ketika mempersembahkan watikah kepada pemerintah negara asing.
Simbol Melayu Merentas Zaman
Dalam dunia yang semakin moden, Baju Melayu masih teguh sebagai pakaian kebangsaan lelaki. Ia melambangkan ketertiban, kesopanan, dan kesetiaan terhadap budaya bangsa. Walaupun fabrik dan potongannya mengalami sedikit transformasi mengikut peredaran masa, intipati busana ini tetap tidak berubah.
Bagi masyarakat Melayu di Indonesia, Singapura, Brunei, dan Thailand Selatan, Baju Melayu juga menjadi warisan serantau — membuktikan betapa luasnya pengaruh budaya Melayu.
Baju Melayu Hari Ini: Tradisi Bertemu Gaya
Rekaan Baju Melayu kontemporari semakin pelbagai. Ia kini hadir dalam rona pastel, potongan moden, fabrik polos hingga songket eksklusif. Malah, pereka fesyen tempatan juga memartabatkan Baju Melayu di pentas peragaan — membuktikan bahawa tradisi boleh disatukan dengan gaya.
Walau bagaimanapun, terasnya tetap sama: menghormati warisan nenek moyang dan mengekalkan nilai-nilai adab Melayu dalam berpakaian.
