Lepa, atau turut dikenali sebagai lipa atau lepa-lepa, merupakan perahu tradisional masyarakat Sama-Bajau yang tersebar di Filipina, Malaysia dan Indonesia. Nama "lepa" dipercayai berasal dari istilah masyarakat Sama di Pulau Timbun Mata, Semporna, iaitu Paleh Tinampah, sebelum dipendekkan menjadi bentuk yang kita kenal hari ini.
Pada asalnya, lepa berfungsi sebagai rumah terapung bagi golongan Sama Dilaut yang menjalani kehidupan nomad di laut. Namun dengan berlalunya masa dan perubahan cara hidup, lepa kini digunakan secara meluas sebagai bot nelayan dan kapal pengangkut kecil.
Lepa bukan sekadar kenderaan air, ia lambang identiti dan keterikatan budaya yang mendalam terhadap laut. Dalam kalangan masyarakat Sama daratan, lepa juga dikenali sebagai "pidlas", manakala versi lebih besar seperti kumpit digunakan untuk perdagangan dan pelayaran laut dalam.
Saiznya pelbagai, daripada lepa keluarga bersaiz 30 hingga 50 kaki, hingga ke kapal dagang bersaiz 120 kaki. Ia kerap menarik perahu-perahu kecil seperti buggoh dan birau bagi menyokong aktiviti harian.
Kehalusan Seni Pertukangan Tradisional
Seni pembuatan lepa bukan sekadar kemahiran, tetapi warisan turun-temurun yang dipelajari sejak kecil. Pembinaan lepa bermula dengan pemasangan lunas (tadas), diperbuat daripada kayu tunggal berkualiti tinggi seperti lupanga atau gapul.
Struktur badan kapal dibentuk dengan papan-papan yang disambung menggunakan pasak kayu atau ikatan serat, tanpa paku atau gam.
Rangka dalaman lepa dibina menggunakan tulang rusuk yang dipahat rapi, diikuti lantai dan bahagian rumah kecil yang dikenali sebagai kubu atau balutu. Bumbungnya pula diperbuat daripada daun nipah yang dianyam, mudah dicabut dan dipasang semula.
Bahagian dapur terletak di dek belakang, lengkap dengan tungku memasak (lappohan) dan tempayan air (kibut). Keunikan struktur ini membolehkan lepa didiami secara penuh sambil berfungsi sebagai alat menangkap hasil laut.
Reka Bentuk Unik dan Keindahan Ukiran
Tidak seperti perahu-perahu lain di Asia Tenggara seperti vinta atau djenging, lepa tidak memiliki outrigger. Bahagian hadapan (mundaʳ) dan belakang (buliʳ) diperbuat daripada blok kayu yang diraut rata, menjadikannya rendah dari permukaan air, sesuai untuk menjala, mengayuh, atau mendayung.
Keindahan lepa terletak pada ukiran hiasan yang dikenali sebagai okil atau ukkil. Bahagian haluan sering menampilkan jungar, iaitu ukiran kayu besar yang melengkung indah, melambangkan kepakaran tukang dan kekayaan budaya. Warna-warna ceria dan motif flora digabungkan untuk memberikan rupa yang memikat, terutamanya ketika perahu ini menyertai festival seperti Regatta Lepa di Semporna.
Tradisi, Ritual, dan Simbolisme Sakral
Dalam masyarakat Sama-Bajau, lepa bukan sahaja alat, ia ruang sosial dan spiritual. Di Indonesia, proses membina lepa sering disertai ritual, terutamanya ketika menyambung lunas dengan bahagian depan dan belakang. Proses ini dianggap sebagai kelahiran simbolik, menjadikan lepa sebagai "anak" kepada pemiliknya.
Sebelum belayar jauh, bomoh kampung akan membaca mantera haligmun untuk melindungi perahu daripada lanun atau bala. Lepa juga menjadi tempat untuk menunaikan nazar kepada Tuhan (Tuhan) atau roh nenek moyang (umboh) ketika menghadapi krisis di laut.
Malah, jika seorang lelaki Sama meninggal dunia, lepa yang didiaminya akan dileraikan untuk menjadi kerandanya, mencerminkan hubungan sakral antara manusia dan perahunya.
Regatta Lepa dan Harapan Baharu
Saban tahun, Regatta Lepa diadakan di Semporna sebagai penghormatan kepada warisan maritim masyarakat Bajau Laut. Bermula pada 1994 dan diiktiraf sebagai perayaan kebangsaan oleh kerajaan Malaysia pada 2003, festival ini menjadi pentas untuk mempamerkan lepa-lepa tercantik, lengkap dengan tarian igal-igal, muzik tradisional, dan hiasan layar seperti sambulayang dan tipas-tipas.
Acara ini bukan sahaja menarik pelancong, tetapi turut menyuntik semangat dalam kalangan generasi muda untuk memelihara warisan ini. Walaupun sebahagian besar masyarakat Sama kini tinggal di rumah atas air atau di darat, lepa tetap menjadi simbol identiti yang tidak tergantikan, melambangkan kebebasan, keterhubungan dengan laut, dan keimanan yang mendalam.
Lepa sebagai Nadi Kehidupan
Lepa adalah lebih daripada sekadar rumah atau kapal; ia adalah nadi budaya Sama-Bajau yang menghubungkan masa lalu dengan masa kini. Dalam dunia moden yang sering melupakan akar, lepa terus terapung sebagai ingatan hidup kepada satu cara hidup yang menjunjung kesederhanaan, kebijaksanaan alam, dan spiritualiti yang halus.
Selagi laut terus berombak dan bintang terus memandu, lepa akan terus berlayar, membawa bersamanya warisan dan roh maritim Nusantara.
