Sarung bukan hanya sehelai kain tiub yang dililit di pinggang. Ia ialah sebahagian daripada kehidupan harian masyarakat Nusantara—dipakai untuk tidur, beribadah, atau menghadiri majlis rasmi. Kepraktisannya menjadikan sarung pilihan utama di rumah, manakala keindahan motifnya menjadikan ia sesuai dipakai ke majlis.
Bagi masyarakat Melayu dan Indonesia, sarung bukan hanya berfungsi sebagai penutup tubuh. Ia membawa bersama identiti agama, etnik, dan sejarah panjang interaksi antara budaya.
Dibawa Pedagang, Disambut Bangsawan: Asal-Usul Sarung
Sarung dipercayai dibawa masuk ke Alam Melayu oleh pedagang dari Yaman dan India pada abad ke-14. Ia mula digunakan oleh kalangan bangsawan dan pedagang sebagai pakaian sopan untuk menunaikan ibadah.
Menurut Dr. H. M. Nurul Humaidi dari Universitas Muhammadiyah Malang, sarung tidak pernah diwajibkan secara agama, tetapi dipilih kerana ia menutup aurat dan sesuai dengan iklim tropika. Dari pelabuhan di Sumatera hingga ke desa di Sulawesi, sarung berkembang dengan gaya dan nama berbeza, seperti lipa’ sabbe di Bugis atau songket di Palembang.
Kain Jadi Tanda Bantah: Sarung Melawan Penjajahan
Ketika penjajah Eropah cuba memaksakan pakaian ala Barat, rakyat tempatan mempertahankan sarung sebagai lambang penolakan budaya asing. Tokoh agama seperti KH Abdul Wahab Hasbullah kekal memakai sarung walaupun dijemput presiden—satu simbol penegasan budaya.
Pada tahun 1872, Belanda memperkenalkan undang-undang yang mewajibkan rakyat berpakaian mengikut etnik, menjadikan sarung sebagai simbol pemisahan sosial. Wanita tempatan ditekan untuk menukar sarung kepada pakaian lebih "bermoral" menurut pandangan penjajah Barat, menjadikan sarung dianggap tidak sopan dalam ruang awam.
Dari Kepala ke Motif: Setiap Sarung Ada Ceritanya
Setiap sarung bukan sekadar corak cantik—ia ialah naratif visual komuniti. Di Bali, motif papan catur mewakili keseimbangan hidup. Di Sumatera Timur, sarung Batu Bara dengan benang emas mencerminkan status dan kekayaan.
Bagi orang Melayu, sarung jenis songket biasanya dikhaskan untuk acara istimewa seperti perkahwinan. Di Madura, sarung menjadi lambang identiti daerah, dengan rekaan kotak-kotak yang unik dan penuh makna.
Dari Surau ke Pentas: Sarung Dalam Dunia Moden
Sarung tidak ketinggalan zaman. Dengan kempen seperti Hari Sarung Nasional di Indonesia dan program Keretapi Sarong di Malaysia, generasi baharu diajak untuk memakai sarung di tempat awam dengan bangga.
Pereka fesyen kini mencipta gaya moden dengan memadankan sarung batik atau tenun bersama kemeja atau blazer. Presiden Joko Widodo menyatakan bahawa sarung patut dihargai sebagai warisan budaya dan hasil kerja tangan pengrajin tempatan.
Bila Kain Jadi Senjata: Sarung dalam Tangan Perempuan
Di Myanmar, wanita menggantung kain htamein di jalan semasa protes, kerana kepercayaan bahawa lelaki yang melaluinya akan kehilangan “kuasa maskuliniti”. Ini menjadi simbol penentangan terhadap rejim tentera.
Di India, wanita Manipur menggunakan phanek untuk memperlekeh pihak berkuasa lelaki—mengangkat sarung daripada lambang domestik kepada alat perlawanan. Simbolik ini menunjukkan kekuatan budaya yang tersembunyi di sebalik pakaian yang ringkas.
Siapa Miliki Naratif Sarung?
Malangnya, sarung kini sering digayakan dalam fesyen Barat tanpa mengiktiraf asal-usulnya. Dalam filem dan pertunjukan fesyen, sarung ditonjolkan sebagai pakaian seksi dan eksotik, jauh dari konteks budaya asal.
Jenama antarabangsa menjual sarung dengan harga tinggi, sedangkan pengrajin tempatan terus berjuang mengekalkan teknik dan motif tradisional. Mengingati sejarah dan maksud di sebalik sarung adalah tindakan berkuasa—satu penolakan terhadap penghapusan budaya.
Kesimpulan: Kain yang Membalut Identiti
Sarung bukan hanya pakaian—ia ialah kisah tentang ketahanan, keindahan, dan kebanggaan. Daripada pakaian ibadah ke simbol nasionalisme, daripada alat penindasan ke alat perlawanan, sarung telah memainkan pelbagai peranan dalam sejarah Asia Tenggara.
Dalam dunia yang serba moden, memakai sarung ialah satu bentuk pengiktirafan kepada budaya, sejarah, dan orang-orang yang menenun identiti kita. Dan itu, tidak akan pernah lapuk ditelan zaman.
